فتق معده یک از مشکلات پزشکی است که برای خیلی از افراد اتفاق می‌افتد. در این شرایط قسمت بالای معده از طریق شکافی در دیافراگم دچار بیرون‌زدگی می‌شود. این مشکل می‌تواند در هر گروه سنی و هر جنسیتی رخ دهد. با توجه به اهمیت این مشکل نیاز است که تعریف درستی از این مشکل و علائم آن ارائه شود. در گام بعدی و با شناخت درست می‌توان راهکارهای رفع فتق معده را بررسی کرد. در این مقاله به بررسی فتق معده و نشانه‌های بروز آن می‌پردازیم. در گام بعدی به معرفی یکی از بهترین پزشکان در درمان فتق معده و جراحی چاقی می‌پردازیم.
فتق معده چیست؟
فتق معده هنگامی رخ دهد که بخش فوقانی معده از شکاف دیافراگم بیرون زده و وارد حفره قفسه سینه شود. دیافراگم دیواره‌ای نازک از جنس ماهیچه است که حفره قفسه سینه را از محتویات شکم جدا می‌کند. دهانه دیافراگم محل اتصال مری و معده است.
چه افراد در معرض خطر بروز فتق معده هستند؟
فتق معده امکان در همه در تمام گروه‌های سنی و هر جنسیتی دارد ولی در افراد زیر احتمال بیشتری برای بروز دارد:
- 50 افراد ساله و بالاتر
- افراد دارای اضافه‌وزن یا افراد چاق
- و افراد سیگاری.
دلایل بروز فتق معده چیست؟
مهم‌ترین عامل بروز فتق معده بالا رفتن فشار در ناحیه حفره شکمی است. حفره شکمی فضایی است در میانه بدن که چندین اندام مختلف را در بر می‌گیرد. این اندام‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- بخش پایینی مری و معده.
- روده کوچک، روده بزرگ و مقعد.
- کبد.
- کیسه صفرا، پانکراس و طحال.
- کلیه‌ها.
- مثانه.
فشاری که عامل فتق معده است، می‌تواند در اثر یکی از این موارد رخ دهد:
- سرفه
- استفراغ
- زور زدن زیاد در هنگام اجابت مزاج
- بلند کردن اجسام سنگین
- فشار فیزیکی.
جدا از موارد یاد شده علل دیگری نیز احتمال بروز فتق معده را بالا می‌برد. ابتلای به چاقی، یا وجود مایع اضافی در شکم در دوران بارداری می‌تواند منجر به بروز فتق معده شود. با این حال گاهی در پرخوری عصبی نیز احتمال ایجاد فتق معده نیز وجود دارد.
فتق معده چه علائمی دارد؟
خیلی از افراد که مبتلا به فتق معده هستند هرگز نشانه‌ای از بروز فتق معده ندارند. بعضی از افراد مبتلا به فتق معده نشانه‌هایی شبیه بیماری رفلکس معده به مری (GERD) را تجربه می‌کنند. رفلکس معده به مری هنگامی اتفاق می‌افتد که آنزیم‌های گوارشی از معده به طرف مری برمی‌گردند. نشانه‌های بروز رفلکس معده به مری شامل موارد زیر می‌باشند:
- سوزش سر دل
- تجربه طعم تلخ یا ترش در پشت گلو
- داشتن نفخ و زدن آروغ
- بروز ناراحتی یا درد در ناحیه معده یا مری.
همان‌طور که از علائم معلوم می‌باشد، شباهت زیادی بین فتق معده و رفلکس معده به مری وجود دارد. ولی در واقعیت رابطه علیتی بین این دو بیماری وجود ندارد. نه فتق معده علت رفلکس معده به مری است و نه برعکس. بعضی افراد فتق معده دارند ولی رفلکس معده به مری ندارند. در مقابل خیلی از افراد ممکن است رفلکس معده به مری داشته باشند ولی مبتلا به فتق معده نباشند.
همچنین علامت دیگر فتق معده بروز درد در ناحیه قفسه سینه است. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که درد قفسه سینه می‌تواند نشانه ای از بروز حمله قلبی باشد. ازاین‌رو اگر فرد با این علامت روبرو شد، باید او یا خانواده یا اطرافیان سریعاً با اورژانس تماس بگیرند.
نحوه تشخیص فتق معده
برای تشخیص فتق معده چند راه مختلف وجود دارد. این موارد شامل آزمایش‌هایی مانند بلع باریم، آندوسکوپی، مطالعات مانومتریک مری، آزمایش pH و مطالعاتی بر مبنای تخلیه معده است. در ادامه این روش‌ها به‌اختصار توزیع داده می‌شود:
- بلع باریم: این روش شامل بلع مایعی ویژه و متعاقباً قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس است. کاربرد این روش در تشخیص مشکلات مری (مانند اختلالات بلع) و معده (مانند زخم و تومور) می‌باشد. این روش می‌تواند در برآورد میزان فتق معده یا پیچ‌خوردگی معده در اثر فتق معده نقش مهمی داشته باشد.
- آندوسکوپی: متدی است که با کمک آن بخش داخلی دستگاه گوارش بالایی با آندوسکوپ مشاهده می‌شود. آندوسکوپ ابزاری بلند، نازک و انعطاف‌پذیر به قطر حدود 1/2 اینچ می‌باشد.
- مانومتری مری: این روش قدرت و هماهنگی ماهیچه‌های ناحیه مری را در زمان بلع اندازه‌گیری می‌کند.
- آزمایش pH: در این آزمون سطوح اسید مری اندازه‌گیری شده و این امر در تعیین نشانه‌های مربوط به وجود اسید در مری نقش مهمی دارد.
- بررسی تخلیه معده: بر مبنای خروج غذاها از معده می‌باشد. نتایج این آزمون به‌خصوص در بیمارانی با علائم تهوع و استفراغ نقش مهمی‌دارد. البته جدای از فتق معده، احتمال دارد که تهوع و استفراغ دلیل دیگری داشته باشد.
درمان فتق معده
بیشتر فرم‌های فتق معده مشکل‌زا نیستند و از این نیازی هم به درمان ندارند. همچنین، در موارد فتق معده که دارای علائمی مشابه رفلکس معده و مری می‌باشند، چند روش درمانی وجود دارد:
- کنترل وزنی در محدوده طبیعی.
- پایین آورده حجم وعده‌های غذایی مصرفی.
- پرهیز از خوردن غذاهای اسیدی : غذاهایی مانند سس گوجه‌فرنگی و مرکبات یا آب‌میوه‌ها احتمال تحریک مری را بالا می‌برند.
- محدود کردن مصرف غذاهای سرخ‌شده و چرب، غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین (ازجمله شکلات): این نوشیدنی‌ها شامل نوشیدنی نعناع، گازدار، نوشیدنی‌های حاوی الکل، سس کچاپ، خردل و سرکه می‌باشد.
- میل وعده‌های غذایی حداقل سه تا چهار ساعت قبل از دراز کشیدن
- پرهیز ازخوردن میان وعده قبل از خواب.
- قرار دادن سر در ناحیه‌ای بالاتر از بدن در زمانی که فرد به پشت دراز کشیده است: قرار دادن سر در شش اینچ بالاتر از بدن محتویات معده را در معده نگه می‌دارد. برای این منظور می‌توان سر تخت را بالاتر برد با تشک را شیب‌دار کرد.
- اجتناب از استعمال دخانیات به‌ویژه سیگار.
- نپوشیدن کمربند یا لباس‌های تنگ : این موارد بروز فشار در ناحیه شکم را افزایش می‌دهد.
- استفاده از داروهای کاهنده اسید معده: این داروهای شامل آنتی‌اسیدها یا بتا بلاکرها می‌باشد.گاهی ، از داروهایی با نام مهارکننده پمپ پروتون برای درمان فتق معده بهره گرفته می‌شود. این دارو همچنین میزان اسید معده را کاهش داده و در پیشگیری از بروز رفلاکس نقش مهمی دارد. استفاده از این داروها میزان اسید معده را کاهش می‌دهد .از این رو این دارو نقشی مشابه داروهای بتابلاکر دارد.
چه زمانی باید از عمل جراحی برای درمان فتق معده استفاده کرد؟
در چند مورد نیاز به عمل جراحی متعاقب فتق معده می‌باشد:
- اگر فتق معده موجب قطع جریان خون شود.
- در افراد مبتلا به فتق معده که دچار حالت‌های شدید و طولانی‌مدت رفلاکس معده و مری می‌باشند: در صورت عدم درمان فرم رفلاکس معده و مری که با دارو درمان نمی‌شود، این بیماری می‌تواند عوارضی مانند التهاب مری ، زخم مری و یا خونریزی را در بر داشته باشد.
جراحی فتق معده چگونه صورت می‌پذیرد؟
این جراحی از مراحل زیر تشکیل شده است:
- اعمال بیهوشی عمومی در فرد جراحی شده
- کشیدن فتق معده به ناحیه داخل شکم.
- بهبود دریچه تحتانی مری.
- بستن شکاف موجود در ماهیچه دیافراگم.
همچنین با ایجاد تغییراتی در بخش بالایی معده به نام فوندوس محتویات معده دیگر به مری برنمی‌گردد ( فوندوپلیکاسیون). این مرحله دو نوع مختلف دارد:
- جراحی فوندوپلیکاسیون باز : شامل جراحی باز می‌باشد. به خاطر نوع جراحی فرد باید زمانی بعد از جراحی را در بیمارستان سپری کند. در روش لاپاراسکوپی که در ادامه معرفی می‌گردد، میزان بستری شدن در بیمارستان خیلی کمتر است.
- جراحی لاپاراسکوپی: به‌منظور کاهش سطوح عمل انجام می‌شود. این روش جراحی کمتر تهاجمی می‌باشد و با کمک برش‌های کوچکی انجام می‌شود. در طول این عمل، جراح پنج یا شش برش کوچک در شکم ایجاد می‌کند. سپس لاپاراسکوپ و دیگر وسایل جراحی از طریق برش‌های کوچک وارد بدن می‌شوند. در ادامه فوندوس دور مری پیچیده شده و اسفنکتر در حین جراحی محکم می‌شود. روش لاپاراسکوپی که برای درمان فتق معده کاربرد دارد، فوندوپلیکاسیون نیسن نام دارد. این روش یک راه‌حل خوب و همیشگی برای علائم فتق معده است. محاسن جراحی لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز شامل موارد زیر می‌باشد:
- استفاده از برش‌های کوچک‌تر
- احتمال پایین بروز عفونت.
- کمتر بودن درد و جای زخم (اسکار).
- دوره نقاهت و بهبودی سریع‌تر.
بحث و نتیجه‌گیری
فتق معده یکی از مشکلاتی است که متعاقب ایجاد نقصان در ماهیچه‌های دیافراگم رخ می‌دهد. با بیرون زدن بخش‌هایی از معده از دیافراگم به فضای سینه فرد دچار مشکلاتی می‌شود. این مشکلات و علائم شبیه علائم بیماری رفلکس معده و مری می‌باشد. برای تشخیص این مشکل راه‌های مختلف و پرکاربردی وجود دارد. بعد از تشخیص قطعی و مؤثر نبودن درمان فتق معده نیاز به عمل جراحی می‌باشد. عمل جراحی فتق معده به دو صورت عمل جراحی باز و لاپاراسکوپی می‌باشد. عمل لاپاراسکوپی کمتر تهاجمی و دارای عوارض کمتر و فواید بیشتری است.
