ارتباط تیروئید با چاقی و افزایش وزن

وقتی فردی بدون دلیل واضحی چاق شده و دچار افزایش وزن می شود، یکی از بخش های بدن که باید صحت عملکرد آن مورد ارزیابی قرار بگیرد، غده تیروئید است. آیا پرکاری تیروئید باعث چاقی می شود؟ یا برعکس آیا کم کاری تیروئید باعث چاقی می شود؟

در این نوشتار ابتدا به غده تیروئید و کم کاری و پر کاری آن اشاره خواهد شد. سپس به ارتباط تیروئید با چاقی و افزایش وزن پرداخته می شود.

تیروئید چیست؟

تیروئید یکی از غدد درون ریز بدن به شمار می آید. این غده هورمون هایی را تولید و انبار می کند. هورمون های ساخته شده توسط غده تیروئید در برخی از اعمال مهم بدن نقش دارند، مانند:

• میزان تبدیل غذا به انرژی قابل استفاده برای سلول ها
• دمای بدن
• فشار خون

اگر کارکرد تیروئید دچار هر گونه اختلال شود، بسیاری از اعضای بدن نمی توانند وظایف خود را به درستی انجام دهند. تیروئید ممکن است به بیماری های بسیار متنوعی دچار شود. اگر ساخت هورمون های تیروئید دچار مشکل شود، یکی از دو ناهنجاری زیر پدید می آید.

کم کاری تیروئید چیست؟

هر شرایطی که باعث کاهش تولید هورمون های غده تیروئید شود، به کم کاری تیروئید منجر می شود. همان گونه که در بالا گفته شد، هورمون های تیروئید در تنظیم سوخت و ساز بدن نقشی کلیدی بر عهده دارند. کم کاری تیروئید باعث کاهش مصرف انرژی حاصل غذاها در بدن می شود. در نتیجه، انرژی مازاد غذاها به صورت چربی در بدن فرد مبتلا به کم کاری تیروئید ذخیره می گردد و کم کاری تیروئید باعث چاقی می شود.

کم کاری تیروئید به جز افزایش وزن غیر قابل توجیه ممکن است علائم دیگری هم داشته باشد. برخی از این علائم به شرح زیر هستند:

• ورم بدن
• خشکی پوست
• احساس خستگی و کمبود انرژی
• خواب زیاد
• افزایش حساسیت فرد به سرما

پر کاری تیروئید چیست؟

اکنون شاید واضح باشد که ازدیاد تولید هورمون های غده تیروئید، با نام پر کاری تیروئید خوانده می شود. همچنین می توان حدس زد که تولید بیش از حد طبیعی این هورمون ها با افزایش مصرف انرژی در بدن همراه است. در نتیجه، به احتمال زیاد پر کاری تیروئید باعث لاغری و کاهش وزن می شود. پس به طور معمول، این سوال که آیا تیروئید پرکار چاق می کند؟ پاسخی منفی دارد.

از آن جا که هورمون های تیروئید بر بسیاری از کارکرد های بدن تاثیر می گذارند، علائم پر کاری تیروئید هم بسیار متنوع است. در ذیل، با برخی از مهم ترین علائم پر کاری تیروئید آشنا می شوید:

• کاهش وزن و لاغری بدون هر گونه قصد، رژیم غذایی یا ورزش
• افزایش اشتها در عین لاغری
• افزایش تعداد نوبت های اجابت مزاج یا همان دفع مدفوع
• لرزش دست ها
• بی نظمی در ضربان قبل که به صورت احساس تپش قلب بیان می شود
• افزایش حساسیت فرد نسبت به گرما و
• و بسیاری علائم دیگر

بنابراین ملاحظه می فرمایید که ارتباط زیادی بین تیروئید و وزن افراد وجود دارد. کم کاری تیروئید باعث کم شدن سوخت و ساز یا همان متابولیسم بدن می شود. بنابراین، در بسیاری از موارد، کم کاری تیروئید باعث چاقی می شود. نباید این جمله را یک امر قطعی برای همه مبتلایان به کم کاری تیروئید بدانید. به عبارت دیگر، برخی از افراد دیگر با وجود ابتلا به کم کاری تیروئید ممکن است اضافه وزن پیدا نکنند. همچنین هر کس چاق شد، نباید آن را به طور قطعی به حساب کم کاری تیروئید گذاشت. علل دیگری هم وجود دارند که می توانند باعث چاقی بدون توجیه بدن شوند.

مسلم است که غده تیروئید ممکن است به بیماری های دیگری هم گرفتار شود. تومور های تیروئید و بیماری های التهابی تیروئید از جمله بیماری های دیگر این غده درون ریز بدن به شمار می آیند. گاهی ممکن است تیروئید توسط باکتری ها و ویروس ها عفونی شوند.

به هر حال، توصیه کلی این است که غده تیروئید و کارکرد آن، به طور منظم تحت پایش قرار گیرد. آزمایش خون تست کارکرد تیروئید با اندازه گیری هورمون های مرتبط با تیروئید در این زمینه بسیار کمک کننده است.

علل اختلال در کارکرد تیروئید

علل پر کاری و کم کاری تیروئید بسیار گوناگون هستند. تلاش شده است در زیر مهم ترین علل کم کاری و پر کاری تیروئید به طور خلاصه بیان شود:

• هر گونه ناهنجاری در کارکرد سیستم ایمنی بدن می تواند عملکرد تیروئید را دچار مشکل نماید. ناهنجاری های سیستم ایمنی بدن ممکن است در برخی موارد باعث کم کاری تیروئید و در موارد دیگر باعث پر کاری تیروئید شود. اختلال در کارکرد تیروئید می تواند سلامت سایر اعضای بدن را هم به خطر اندازد.
• خانم های باردار پس از زایمان و تولد نوزاد ممکن است دچار التهاب غده تیروئید شوند
• ژنتیک یکی از علل احتمالی بروز اختلال در کارکرد تیروئید به شمار می رود
• برخی از داروها با کارکرد غده تیروئید تداخل دارند. به عنوان نمونه، برخی از داروهای موثر در درمان بی نظمی های تپش قلب یا بعضی از داروهای ضد سرطان کارکرد غده تیروئید را با مشکل رو به رو می سازند و
• کمبود ید

تشخیص بیماری ها و اختلالات تیروئید

پزشک معالج برای تشخیص مشکلات تیروئید کارهای زیر را انجام می دهد یا درخواست می نماید:

• گوش دادن به شرح حال بیمار و پرسش درباره سوابق پزشکی
• معاینه پزشکی
• معاینه و بررسی دقیق ظاهر تیروئید و گردن
• درخواست آزمایش خون برای اندازه گیری غلظت هورمون های تیروئید در خون و همچنین وجود احتمالی آنتی بادی ضد تیروئید
• سونوگرافی تیروئید و گردن و
• نمونه برداری با سوزن ظریف (FNA) از هر گونه ضایعه احتمالی موجود در تیروئید برای ارسال به آزمایشگاه آسیب شناسی پزشکی (پاتولوژی) و تشخیص بیماری از روی شکل بافت در زیر میکروسکوپ

درمان بیماری ها و مشکلات غده تیروئید

درمان مشکلات تیروئید به نوع بیماری، شدت علائم و نشانه های بیماری بستگی دارد. مهم ترین گزینه های درمانی بیماری های تیروئید به شرح زیر هستند:

• برای کم کاری تیروئید یا پر کاری تیروئید به طور معمول، دارو تجویز می شود. درمان پر کاری تیروئید و لاغری با هم در جهت های معکوس عمل می کنند. به عبارت دیگر، ممکن است درمان پر کاری تیروئید باعث برگشتن وزن فرد به حد پیش از بیماری شود. برعکس آن هم صادق است. اگر بیماری به دلیل کم کاری تیروئید چاق شده باشد، قرص کم کاری تیروئید باعث لاغری می شود.
• اگر در تیروئید یک کیست وجود داشته باشد، از سوزن برای درمان استفاده می شود. ابتدا با سوزن، مایع موجود داخل کیست تیروئید تخلیه می شود. گاهی ممکن است لازم باشد به جای ترشحات داخل کیست، دارو یا ماده ای به داخل حفره خالی شده کیست، تزریق شود. در صورت امکان، ترشحات تخلیه شده از کیست، برای بررسی در زیر میکروسکوپ به آزمایشگاه آسیب شناسی طبی (پاتولوژی) فرستاده می شود.
• اگر فردی به سرطان تیروئید مبتلا باشد، انجام عمل جراحی سرطان تیروئید در بیشتر موارد، توصیه می شود.

پیشگیری از بیماری های این غده درون ریز

اگرچه بیشتر افراد ضرورت پیشگیری را نمی دانند اما باید گفت همیشه پیشگیری آسان تر و ارزان تر از درمان است. کارهای زیر می تواند از بروز برخی از بیماری های تیروئید از جمله پرکاری یا کم کاری تیروئید پیشگیری نمایند:

• داشتن برنامه غذایی سالم به خصوص گنجاندن غذاهای دریایی دارای ید فراوان در برنامه غذایی هفتگی
• ورزش و تحرک منظم
• خودداری از مصرف دخانیات و نوشیدنی های الکلی
• خواب و استراحت کافی و
• مدیریت استرس و به کار گرفتن تکنیک های رهایی از استرس

هم اکنون که درباره غده تیروئید اطلاعات اولیه مرور شدند، به بحث دقیق درباره ارتباط تیروئید با چاقی و افزایش وزن پرداخته می شود. تلاش شده است این بخش بیشتر به پرسش و پاسخ تهیه گردد.

ارتباط بین تیروئید و افزایش وزن به چه ترتیب است؟

مدت زیادی از این کشف پزشکی می گذرد که ارتباط پیچیده ای بین بیماری های تیروئید از یک سو، و سوخت و ساز و وزن بدن از سوی دیگر وجود دارد. همان طور که پیش از این نیز گفته شد، هورمون های تیروئید سوخت و ساز بدن را تنظیم و کنترل می کنند.

شاید بپرسید سوخت و ساز بدن چگونه اندازه گیری می شود؟ برای مصرف انرژی، بدن ما به اکسیژن نیاز دارد. با اندازه گیری میزان اکسیژنی که بدن هر فرد در طول مدت زمان مشخص مصرف می نماید، می توان متابولیسم یا سوخت و ساز بدن او را اندازه گیری نمود. اگر این اندازه گیری در شرایط استراحت انجام شود، به آن میزان متابولیسم پایه گفته می شود. این عبارت در زبان انگلیسی به صورت Basal Metabolic Rate نوشته می شود و با مخفف BMR از آن یاد می گردد.

در واقع، پیش از آن که امکانات اندازه گیری هورمون های تیروئید در خون در آزمایشگاه ها در دسترس قرار گیرد، پزشکان برای تشخیص وضعیت تیروئید هر فرد میزان متابولیسم پایه یا همان BMR او را اندازه گیری می کردند. بدین ترتیب، بیمارانی که به کم کاری تیروئید مبتلا بودند، میزان متابولیسم پایینی داشتند. بر عکس، افراد مبتلا به پر کاری تیروئید، میزان متابولیسم پایه زیادی از خود نشان می دادند.

پس از این که امکان اندازه گیری میزان هورمون های تیروئید فراهم شد، پژوهشگران ارتباط میزان هورمون های تیروئید و میزان متابولیسم پایه را به صورت عینی مقایسه کردند و مشاهده نمودند که فرضیه پیشین کاملا درست بوده است. به عبارت دیگر، هر چه هورمون های تیروئید بیشتر در خون فرد ترشح شوند، متابولیسم پایه او افزایش می یابد.

مدت ها است که در کلینیک ها دیگر از تست BMR استفاده نمی شود زیرا پیچیده و وقت گیر است و نتایج آن کاملا اختصاصی نیست.

به هر حال ملاحظه می شود که تیروئید از راه هورمون های خود و با تاثیر روی میزان متابولیسم پایه می تواند روی وزن بدن افراد تاثیر بگذارد. اما چگونه؟

ارتباط بین میزان متابولیسم پایه و وزن بدن چگونه است؟

تغییراتی که در میزان متابولیسم پایه رخ می دهد نشان دهنده تغییرات در میزان انرژی مصرفی بدن است. تعادل بین انرژی مصرفی بدن و کالری دریافتی بدن از غذاها وزن هر فرد را مشخص می کند. به عنوان نمونه، برخی از داروها مانند مشتقات آمفتامین با افزایش میزان متابولیسم پایه بدن، باعث لاغری فرد می شوند.

بر پایه همین یافته ها بسیاری از مردم می دانند که با تغییرات غلظت هورمون های تیروئید در خون، تعادل انرژی مصرفی و دریافتی بدن بر هم می خورد و فرد چاق یا لاغر می شود.

باید خاطر نشان کرد که ارتباط بین تیروئید و وزن بدن به BMR ختم نمی شود بلکه میزان متابولیسم پایه فقط یکی از راه های تاثیر تیروئید بر روی افزایش وزن و چاقی است. پژوهش های پزشکی نشان می دهد کاهش میزان متابولیسم پایه باعث لاغری همه نمی شود، همان طور که همه مبتلایان به کم کاری تیروئید چاق نمی شوند و در حدود نیمی از آنها با چاقی ناشی از کم کاری تیروئید رو به رو می شوند. چرا؟

علت این است که ارتباط بین تیروئید، متابولیسم پایه و وزن بدن ارتباطی بسیار پیچیده است. در کنار هورمون های تیروئید، بسیاری از هورمون ها، پروتئین ها، و مواد شیمیایی دیگر هم در بدن روی مصرف انرژی، اشتها و دریافت غذا، و در نهایت، روی وزن تاثیر می گذارند.

همه این موادی که نام برده شد از دو راه می توانند روی وزن افراد موثر باشند:

• تاثیر روی مراکز مغزی که مصرف انرژی بدن و اشتها و دریافت غذا را تحت کنترل خود دارند
• تاثیر روی همه بافت ها و اعضای بدن برای کنترل مصرف انرژی

واضح است که این وسعت عمل، باعث پیچیدگی بسیار زیادی در ارتباط بین هورمون های تیروئید و چاقی و افزایش وزن می شود. به همین دلیل، تغییرات وزن ناشی از پر کاری تیروئید یا کم کاری تیروئید در همه بیماران اتفاق نمی افتد. قابل پیش بینی نیست که کدام بیمار با ابتلا به پرکاری تیروئید لاغر می شود یا کدام بیمار مبتلا به کم کاری تیروئید چاقی را تجربه خواهد کرد.

چرا درمان پر کاری تیروئید باعث چاقی برخی از بیماران می شود؟

پر کاری تیروئید یک شرایط غیر عادی برای بدن محسوب می شود. شاید فکر کنید کسی که به دنبال ابتلا به پر کاری تیروئید لاغر می شود، حتما با درمان پر کاری تیروئید دوباره به وزن قبلی بر می گردد. این افزایش وزن به دنبال درمان پر کاری تیروئید در مورد بیشتر بیماران اتفاق می افتد اما نه برای همه بیماران.

به طور کلی، درمان پر کاری تیروئید در بیشتر بیماران باعث چاقی می شود. به عبارت دیگر، بیمار به وزن پیشین خود بر می گردد.

آیا قرص های حاوی هورمون تیروئید، باعث لاغری می شود؟

در فردی که تیروئید سالم دارد، مصرف قرص های تیروئید در درمان چاقی تاثیر ماندگاری ندارد. اگرچه ممکن است برخی از افراد با مصرف این قرص ها کمی لاغر شوند اما به محض قطع مصرف این قرص ها دوباره به وزن قبلی خود بر می گردند و وزن می گیرند. مصرف قرص تیروئید در افراد سالم می تواند باعث بروز علائم و نشانه های آزار دهنده پر کاری تیروئید شود.

توصیه می کنیم خود سرانه داروهای حاوی هورمون تیروئیدی استفاده نکنید. به جای آن می توانید برای کاهش وزن، بعد از مشورت با پزشک نسبت به انجام عمل جراحی چاقی مانند عمل اسلیو معده اقدام کنید.

آیا کم کاری تیروئید باعث چاقی می شود؟

کسانی که دچار کم کاری تیروئید می شوند با کاهش میزان متابولیسم پایه مواجه می گردند. بنابراین، به طور کلی، کم کاری تیروئید باعث چاقی می شود. هر چه کم کاری تیروئید شدید تر باشد، احتمال چاقی و میزان چاقی ممکن است بیشتر باشد.

میزان کاهش متابولیسم پایه به دنبال کم کاری تیروئید به اندازه میزان افزایش متابولیسم پایه ناشی از پر کاری تیروئید چشمگیر و مشخص نیست. به همین دلیل، تغییرات وزن به دنبال کم کاری تیروئید به طور معمول، کمتر از تغییرات وزن به دنبال پر کاری تیروئید است.

چاقی ناشی از کم کاری تیروئید همیشه به علت کاهش میزان متابولیسم پایه نیست. چاقیِ کم کاری تیروئید فقط به دلیل تجمع چربی نیست و گاهی مکانیسمی پیچیده تر دارد. بیشتر اضافه وزن ناشی از کم کاری تیروئید به دلیل احتباس و جمع شدن آب و نمک در بدن این بیماران است.

بسته به این که شدت کم کاری تیروئید چقدر باشد، بیمار ممکن است در حدود 2/5 تا 5 کیلوگرم چاق شود. اگر کسی دچار کم کاری تیروئید است و به جز چاقی هیچ علامت دیگری ندارد، باید به عوامل دیگری که باعث چاقی فرد می شوند هم فکر کرد.

قرص کم کاری تیروئید باعث چند کیلوگرم لاغری می شود؟

همان طور که گفته شد بیشتر افزایش وزن ناشی از کم کاری تیروئید ناشی از احتباس آب و نمک در بدن است. به همین دلیل، با آغاز درمان کم کاری تیروئید فرد مقداری لاغر می شود اما میزان لاغری خیلی زیاد نیست. به طور معمول، انتظار نمی رود که با مصرف قرص کم کاری تیروئید میزان لاغری بیشتر از 10 درصد وزن بیمار باشد.

شاید بسیاری از بیماران انتظار دارند همان طور که با کم کاری تیروئید چاق شده اند، با مصرف قرص، به همان اندازه لاغر شوند. متاسفانه در همه بیماران این اتفاق نمی افتد. هر چه مدت ابتلا به کم کاری تیروئید طولانی تر باشد، احتمال لاغر شدن بیمار با درمان کم کاری تیروئید کمتر می شود.

گاهی هم بجز کم کاری تیروئید، عوامل دیگری هم در چاقی بیمار دخیل بوده اند. در این موارد هم درمان کم کاری تیروئید باعث لاغری بیمار نمی شود.

وقتی پس از درمان موفقیت آمیز اختلالات هورمون های تیروئید، وضعیت کارکرد تیروئید بیمار طبیعی شد، از این پس لاغری و چاقی فرد همانند سایر افراد سالم است و تابع همان شاخص هایی است که باعث چاقی یا لاغری در افراد سالم می شود.

آیا می توان از قرص حاوی هورمون های تیروئید برای لاغری استفاده کرد؟

در زمان های دور از قرص های حاوی هورمون های تیروئید برای لاغری استفاده می شد. بسیاری از پژوهش های معتبر پزشکی نشان داده اند که مصرف قرص های تیروئید در کنار رژیم لاغری باعث کاهش وزن بیشتری نسبت به رژیم غذایی به تنهایی می شود. اما به طور معمول، با قطع مصرف قرص حاوی هورمون های تیروئید، وزنی که از دست رفته بود دوباره بر می گردد.

علاوه بر این، باید عوارض و مشکلات ناشی از پرکاری تیروئید به دنبال مصرف این داروها در افراد سالم را مد نظر داشت. درست است که مصرف این قرص ها شاید به لاغری بیشتر فرد کمک کند اما عوارضی مانند تحلیل رفتن پروتئین عضلات را هم در نظر گرفت.

لاغری ناشی از مصرف قرص های حاوی هورمون های تیروئید وابسته به دوز نیست. به این معنی که نباید فکر کنید با مصرف قرص بیشتر می توان کاهش وزن بیشتری را تجربه کرد.

گزینه های درمان چاقی پس از درمان کم کاری تیروئید

اگر همچنان پس از پایان موفقیت آمیز درمان کم کاری تیروئید، فرد چاق است، می تواند از همان گزینه های موجود برای لاغری همانند سایر افراد استفاده نماید.

رژیم غذایی لاغری و برنامه ورزشی مناسب نخستین گزینه لاغری برای این افراد است. بهتر است این گزینه درمانی زیر نظر کارشناس تغذیه و مربی ورزشی انجام شود.

انجام عمل جراحی چاقی، یکی دیگر از راه های لاغری افراد پس از درمان کم کاری تیروئید است. عمل های جراحی متنوعی برای لاغری این افراد وجود دارد. این که کدام عمل جراحی چاقی برای کدام بیمار مناسب تر است، به نظر پزشک معالج و انتظارات و اهداف درمانی بیماران بستگی دارد، اما همانطور که پیش تر گفتیم، بیماران می توانند عمل اسلیو معده و یا عمل بای پس معده را در نظر داشته باشند.

دکتر علیرضا آذر پیکان، دانش آموخته رشته فوق تخصصی انکو سرجری و لاپاروسکوپی پیشرفته از دانشگاه تهران آماده پذیرش بیماران دچار چاقی ناشی از کم کاری تیروئید و انجام عمل جراحی چاقی هستند. خواهشمند است برای دریافت اطلاعات بیشتر و تعیین وقت ویزیت با شماره تلفن های کلینیک ایشان در تهران تماس حاصل بفرمایید.

منبع (Source) : وبسایت thyroid.org